Hanbeli Mezhebi Temel Metinler ve Şerhleri

Hanbeli Mezhebi Temel Metinler ve Şerhleri
Yazan : @Dünya Dinleri Tarih : Kategori : Hanbeli Mezhebi Literatürü Yorumlar : 0 Okunma : 3280 Beğen : 0

Bizzat kendisinin kaleme aldığı veya talebelerine yazdırdığı önemli bir fıkıh kitabı bulunmayan Ahmed b. Hanbelin 30.000 civarında hadis ihtiva eden Müsnedi başta olmak üzere ona nisbet edilen yirmi kadar eserin hemen hepsi hadise ve akaide dair olup bunlar dolaylı da olsa Hanbeli mezhebinin ilk kaynakları arasında sayılabilir.

Ahmed b. Hanbelin kendisine sorulan binlerce soruya verdiği cevaplar öğrencileri tarafından “Mesail” adıyla bir araya getirilmiştir. Bunlardan büyük oğlu Salihin rivayet ettiği el - Mesail (nşr. Fazlurrahman Din Muhammed, I - III, Delhi 1408/1988) toplam 1756 mesele ihtiva etmekte olup naşir tarafından bazı başlıklar ilavesiyle tertip ve tasnif edilmiştir. Küçük oğlu Abdullahın el - Mesaili ise (nşr. M. Züheyr eş - Şaviş, Beyrut 1400, 1401, 1408/1988) naşirin verdiği numaralara göre 1635 meseleden ibarettir. Ayrıca İshak b. İbrahim b. Haninin el - Mesaili ile (nşr. Züheyr eş - Şaviş, Beyrut, ts.) Ebu Davud es - Sicistaninin el - Mesaili de (nşr. Muhammed Behcet el - Beytar, Kahire 1353/1934) yayımlanmıştır. Bunlardan başka İshak b. Mansur el - Kevsec, Ebu Bekir el - Esrem, Hanbel b. İshak, Abdülmelik el - Meymuni, Ebu Bekir el - Merruzi, Ebu Hatim er - Razi, Harb b. İsmail el - Kirmani, İbrahim b. İshak el - Harbi ve Abdullah b. Abdülaziz el - Begavi gibi alimler tarafından toplanan “mesail”lerin bir kısmı günümüze kadar gelmiştir.

Hanbeli mezhebinin büyük mimarlarından biri olan Ebu Bekir el - Hallal, uzun seyahatler sonunda İbn Hanbelin hadis, fıkıh ve akaide dair görüşlerini Kitabül - Cami li - ulumil - İmam Ahmed adında bir eserde toplamıştır. Hallal, İbn Hanbelin usulüd - din hakkındaki görüşlerini Kitabüs - Sünne (nşr. Atıyye ez - Zehrani, I - III, Riyad 1410/1989), usul - i fıkıh konularındaki görüşlerini de el - Kitab fil - ilm adlı eserlerinde derlemiştir. el - Camiin kütüphanelerde mevcut olan bölümleri Ahkamün - nisa (nşr. Abdülkadir Ahmed Ata, 1400, Darüt - türasil - Arabi), Kitabül - Vukūf (nşr. Abdullah b. Ahmed b. Ali ez - Zeyd, I - II, Riyad 1410/1989), Ahkamü ehlil - milel (nşr. Seyyid Kisrevi Hasan, Beyrut 1414/1994) ve el - Vukūf vet - tereccül (nşr. Seyyid Kisrevi Hasan, Beyrut 1415) adlarıyla yayımlanmıştır. Hallalin Kitabül - Camiini, öğrencisi Ebu Bekir Abdülaziz b. Ca‘fer Şerhu Kitabil - Cami adıyla şerhetmiş ve daha sonra da Zadül - müsafir adlı eseriyle tamamlamaya çalışmıştır. Gulamül - Hallal adıyla da tanınan Abdülaziz b. Ca‘fer, ayrıca Ahmed b. Hanbelin Kitabül - Emr (Darül - kütübiz - Zahiriyye, nr. 22, 245) adlı risalesini rivayet etmiş, el - Kafi, Muhtasarüs - Sünne gibi çeşitli eserler telif etmiştir (İbn Ebu Ya‘la, II, 119 - 127; Brockelmann, GAL Suppl., I, 311).

Hanbeli literatürüne önemli katkı sağlayanlardan biri Hallalin çağdaşı olan Ebül - Kasım el - Hıraki 'dir. Onun Hanbeli füruuna dair ilk el kitabı niteliğindeki el - Muhtasarı üzerine (nşr. M. Züheyr eş - Şaviş, Dımaşk 1378/1959, 1964) 300 kadar şerh ve haşiye yazıldığı söylenmektedir (Abdülkadir Bedran, s. 424). Bu şerhlerden Ebu Ya‘la el - Ferranınki eksik, Ebu Talib el - Basri ed - Daririn şerhi ise tam olarak (Sezgin, I, 513) günümüze ulaşmıştır. el - Muhtasar üzerine yapılan üç önemli şerh basılmıştır. Bunlar, İbnül - Benna el - Bağdadinin el - Mukni fi şerhi Muhtasaril - hıraki (nşr. Abdülaziz b. Süleyman el - Baimi, I - IV, Riyad 1414/1993), Muvaffakuddin İbn Kudamenin el - MuGni (nşr. M. Reşid Rıza, eş - Şerhul - kebir ile birlikte, I - XII, Kahire 1341 - 1348; buna iki indeks cildi ilavesiyle, I - XIV, Beyrut 1392/1972; nşr. M. Reşid Rıza, eş - Şerhul - kebir olmaksızın, I - IX, Kahire 1367/1947; nşr. Taha ez - Zeyni - Mahmud Abdülvehhab Fayid - Abdülkadir Ahmed Ata, I - IX, Kahire 1388 - 1390/1968 - 1970; nşr. M. Salim Muhaysin - Şa‘ban M. İsmail, I - IX, Riyad, ts.; nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et - Türki - Abdülfettah Muhammed el - Hulv, I - XV, Kahire 1406 - 1411/1986 - 1991) ve Şemseddin ez - Zerkeşinin Şerhu Muhtasaril - hıraki (nşr. Abdullah b. Abdurrahman el - Cibrin, I - VII, Riyad 1411) adlı eserlerdir. Zerkeşinin şerhi, yukarıda zikredilen iki şerhin aksine diğer mezheplerin görüşlerine yer vermezken Ahmed b. Hanbelden gelen birçok rivayeti nakletmesi, değerlendirmesi, her meselede Hanbeli alimlerinin görüşlerine yer vermesiyle temayüz eder. Bununla birlikte Hanbeli tarihinde en çok İbn Kudamenin el - MuGnisi tutulmuş ve şöhret bulmuştur. İbn Kudame bu şerhte, Hanbeli mezhebindeki farklı görüşleri kaydetmesi yanında diğer mezhep imam ve müctehidlerinin görüş ve delillerine de genişçe yer vererek bunları tartışmış ve aralarında tercihlerde bulunmuştur.

Ebu Ya‘la el - Ferranın usul, füru ve akaid konularıyla ilgili Kitabür - Rivayeteyn vel - vecheyn adlı eserinin füru - i fıkıhla ilgili kısmı, Abdülkerim b. Muhammed el - Lahim tarafından el - Mesailül - fıkhiyye min Kitabir - Rivayeteyn vel - vecheyn adıyla neşredilmiştir (I - III, Riyad 1985). Suriye Hanbeliliğinin ilk üstatlarından Ebül - Ferec eş - Şirazinin el - iżah, el - Mübhic, el - Müntehab ve oğlu Ebül - Kasım İbnül - Hanbelinin el - Müntehab fil - fıkh ve el - Müfredat adlı eserleri de mezhebin temel metinlerinden sayılır. Özellikle V. (XI.) yüzyıldaki geleneksel Sünni anlayışın temsilcilerinden Ebül - Hattab el - Kelvezani, çeşitli şerhlere konu olan el - Hidayesinde (I - II, Riyad, ts.) Ahmed b. Hanbelin görüşlerine yer verdiği gibi bazan kendi tercihlerini de belirtmiştir. Bu eser üzerine Es‘ad b. Münecca b. Berekat, Ebül - Beka el - Ukberi ve Fahreddin İbn Teymiyye gibi fakihlerin şerhleri bulunmaktadır. Ebül - Vefa İbn Akilin aslında 200 cüz olduğu nakledilen, fakat sadece bir cildi günümüze ulaşan Kitabül - Fünun (nşr. G. Makdisi, Beyrut 1970) adlı eseri çeşitli konulara dair ansiklopedik bir kitaptır. Vezir Ebül - Muzaffer İbn Hübeyrenin el - İbadatül - hams ve Kitabül - İşraf ala meźahibil - eşrafı ile Es‘ad b. Müneccanın el - hulasa fil - fıkh ve el - Umde fil - fıkh adlı eserleri de Hanbeli mezhebinin temel füru kitaplarındandır.

Hanbeli literatürüne büyük katkı sağlayanlardan biri de Muvaffakuddin İbn Kudame'dir. Onun el - Umde fil - fıkhil - hanbeli adlı eseri (nşr. S. Halil el - Hevari - Eyman Muhammed, Dımaşk 1990; Fransızca trc. H. Laoust, Beyrut 1950), başlangıç seviyesindeki fıkıh öğrencileri için bir ders kitabı niteliğindedir. Müellifin mezhepte tercih ettiği görüşlere yer verdiği bu eser, Bahaeddin Abdurrahman b. İbrahim el - Makdisi tarafından el - Udde adıyla şerhedilmiştir (Kahire 1960). İbn Kudamenin bundan sonra yazdığı el - Mukni ise (I - III, Kahire 1322, 1341, 1382/1962; Riyad 1982; Katar 1393) orta seviyedeki fıkıh eğitiminde ders kitabı olarak kullanılmaktadır. Burada meseleler hakkında farklı görüşlere yer verilmekle beraber delilleri tartışılmamıştır. İbn Kudamenin el - Kafi fi fıkhil - İmamil - mübeccel Ahmed b. hanbel adlı eserinde ise (nşr. M. Züheyr eş - Şaviş, I - IV, Dımaşk 1382/1926; I - IV, Beyrut 1399/1979, 1402/1982) fıkhi hükümler delilleriyle beraber geniş bir şekilde tartışılmıştır. Bu üç eserden el - Mukni daha sonraki Hanbeli alimleri tarafından çok tutulmuş ve üzerine çeşitli şerhler yazılmıştır. Bunlardan ilki, müellifin yeğeni Ebül - Ferec İbn Kudame el - Makdisi tarafından yazılan eş - Şerhul - kebirdir (el - Mugni ile birlikte basılmıştır). Burada el - MuGni esas alınmış, ancak bazı deliller çıkarılarak eserde bulunmayan birtakım mesele ve rivayetler eklenmiştir. Burhaneddin İbn Müflih, İbn Kudamenin el - Mukniini el - Mübdi fi şerhil - Mukni adıyla şerhetmiştir (nşr. M. Züheyr eş - Şaviş, I - X, Beyrut 1968, 1400/1980). Eser mezhebin en geniş kitaplarından biri olup Hanbeli fıkıh ansiklopedisi mahiyetindedir. Alaeddin el - Merdavinin el - İnsaf fi marifetir - racih minel - hilaf adlı eseri de (nşr. M. Hamid el - Fıki, I - XII, Kahire 1374 - 1378) el - Mukniin şerhidir. Merdavi daha sonra kendi şerhini ihtisar ederek buna et - Tenkihul - müşbi fi tahriri ahkamil - Mukni adını vermiştir (nşr. Muhibbüddin el - Hatib, Kahire, ts.). Merdavinin bu eseri Hanbeli literatüründe önemli bir mevkiye sahiptir. Takıyyüddin İbnün - Neccar buna bazı ekleme ve çıkarmalar yaparak Müntehel - iradat fi cemil - Mukni maat - Tenkih vez - ziyadat adlı bir eser yazmış (I - III, Beyrut, ts.), Haccavi de havaşit - Tenkih fil - fıkh ala meźhebil - İmam Ahmed b. hanbel adıyla bir haşiye kaleme almıştır (nşr. Yahya b. Ahmed Yahya el - Cürdi, Kahire 1412/1992). Buhuti, İbnün - Neccarın Müntehel - iradat adlı eserini Dekaiku ülin - nüha li - şerhil - Münteha adıyla şerhetmiştir (Şerhu Müntehel - iradat, I - IV, Kahire 1319 - 1320, Keşşafül - kınaın kenarında; I - III, Beyrut, ts.). Tarihçi Ebül - Yümn el - Uleymi, el - Mukni hakkında Tashihul - hilafil - muŧlak fil - Mukni adında bir eser yazmıştır. Yine Haccavi, İbn Kudamenin el - Mukniini Zadül - Müstakni fihtisaril - Mukni adıyla kısaltmıştır. Hanbeli mezhebinde tercih edilen görüşleri ihtiva eden bu muhtasar, Buhuti tarafından er - Ravżül - mürbi bi - şerhi Zadil - müstakni adıyla şerhedilmiştir (Dımaşk 1304; Hindistan 1305; Kahire 1324, 1340, 1343, 1345, 1348, 1352, 1379; Mekke 1348; nşr. Ahmed M. Şakir - Ali M. Şakir, Kahire 1954; nşr. Muhammed Abdurrahman İvaz, Beyrut 1405/1985).

Ebül - Berekat Mecdüddin İbn Teymiyyenin önemli bir metin olan el - Muharrer fil - fıkh ala meźhebil - İmam Ahmed b. hanbel adlı eseri üzerine Şemseddin İbn Müflih el - Makdisi en - Nüket vel - fevaidüs - seniyye ala müşkilil - Muharrer li - Mecdiddin b. Teymiyye (I - II, 1369/1950; Riyad 1984) ve İbn Abdülhak el - Bağdadi Tahrirül - mukarrer fi şerhil - Muharrer adlarıyla birer şerh yazmışlardır. Ayrıca Mecdüddinin Müntekal - ahbar (el - Münteka min ahbaril - Musŧafa) adlı eseri (nşr. M. Hamid el - Fıki, I - II, Kahire 1351/1933) fıkıh konularına göre seçilmiş hadislerden meydana gelir. Şevkani kitabı Neylül - evŧar adıyla şerhetmiştir ki (I - VIII, Kahire 1391/1971) bu şerh hem hadis hem de fıkıh bakımından güvenilir bir kaynaktır.

İslam dünyasında asırlarca fikirleri ve eserleri tartışılan alimlerden ve Hanbeli mezhebinin önde gelen simalarından biri olan Takıyyüddin İbn Teymiyyenin eserleri Mecmuatür - resail (Kahire 1323), Mecmuatür - resailil - kübra (I - II, Kahire 1385/1966), Kitabü Mecmuatil - fetava (Kahire 1326 - 1329), Mecmuatür - resail vel - mesail (I - V, 1349), Mecmuu fetava (nşr. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım en - Necdi, I - XXXVI, Riyad 1381 - 1386) adlarıyla yayımlanmıştır. Şemseddin İbn Müflih el - Makdisinin Hanbeli mezhebinde tercih edilen görüşleri topladığı Kitabül - Füru adlı eseri (I - III, Kahire 1339, 1345) birçok şerh ve haşiyeye konu olmuştur (bu şerhler için bk. İbn Müflih, Kitabül - Füru, I, 8 - 9). Bunlardan Alaeddin el - Merdavinin Tashihul - Füru adlı haşiyesi neşredilmiştir (nşr. Ali b. Abdullah al - i Sani, Katar 1379/1960; nşr. Abdüssettar Ahmed Ferrac, I - VI, Kahire 1388/1967, İbn Müflihin Kitabül - Füruu ile, Beyrut 1405/1985).

Osmanlılar döneminde Şam Hanbelilerinin müftüsü olan Haccavi, mezhepte tercih edilen görüşleri esas alarak el - İkna li - ŧalibil - intifa adında bir muhtasar yazmıştır (I - IV, Kahire 1351). Buhuti, mezhebin temel metinlerinden olan bu eseri Keşşafül - kına an metnil - İkna adıyla şerhetmiştir (I - IV, Kahire 1319 - 1320; nşr. Hilal Musaylihi Mustafa, I - VI, Riyad 1968; Beyrut 1982). Buhutinin Hanbeli fıkhını özetleyen Umdetüŧ - ŧalib adlı eserini ise Osman b. Ahmed en - Necdi Hidayetür - raGıb li - Şerhi Umdetiŧ - ŧalib adıyla şerhetmiş (nşr. Hasaneyn Muhammed Mahluf, Kahire 1379/1960), Salih b. Hasan el - Buhuti de Vesiletür - raGıb li - Umdetiŧ - ŧalib adıyla manzum hale getirmiştir. Mer‘i b. Yusuf el - Kermi, el - İkna ve Müntehel - iradatı Gayetül - münteha fil - cem beynel - İkna vel - Münteha adıyla bir araya getirmiştir (nşr. M. Cemil eş - Şatti - M. Züheyr eş - Şaviş, I - III, Dımaşk 1378). Ayrıca Kermi, son dönemin meşhur el kitaplarından Delilüŧ - ŧalib li - neylil - meŧalibi kaleme almıştır (nşr. Abdullah Ömer el - Barudi, Beyrut 1985). Bu eseri İbn Ebu Tağlib Neylül - mearib (I - II, Bulak 1288; er - Ravżül - mürbi ile Kahire 1324, 1374; Küveyt 1397; nşr. M. Süleyman Abdullah el - Eşkar, I - II, Küveyt 1403/1983), İbn Duveyyan Menarüs - sebil (nşr. M. Züheyr eş - Şaviş, I - II, Dımaşk 1378/1958) adıyla şerhetmiştir. Ali Abdülhamid Baltaci ve M. Vehbi Süleyman bu iki şerhi birleştirerek el - Mutemed fi fıkhil - İmam Ahmed adını vermişlerdir (I - II, Beyrut 1412/1991, Nasırüddin el - Elbaninin İrvaül - Galil fi tahrici ehadisi Menaris - sebili ile birlikte).

Muhammed b. Abdülvehhabın mezhebin en dar bakış açısını yansıtan Kitabüt - Tevhidi birçok defa basılmış ve üzerine çeşitli şerhler yazılmıştır. Bunlardan ikisi, İbn Abdülvehhabın torunlarından Süleyman b. Abdullahın Teysirül - azizil - hamid fi şerhi Kitabit - Tevhid (nşr. Züheyr eş - Şaviş, Beyrut 1409/1989) ve Fethul - mecid şerhu Kitabit - Tevhid (nşr. Züheyr eş - Şaviş, Beyrut 1409/1989) adlı şerhleridir. Muhammed b. Abdülvehhabın bütün eserleri Müellefatüş - Şeyhil - İmam Muhammed b. Abdilvehhab adıyla neşredilmiştir (nşr. Abdülaziz b. Zeyd er - Rumi - Muhammed Biltaci - Seyyid Hicab, I - XII, Riyad, ts.; İbn Abdülvehhabın eserlerinin çeşitli baskıları ve şerhleri için bk. Ahmed Muhammed ed - Dubeyb, asarüş - Şeyh Muhammed b. Abdilvehhab, Riyad 1402/1982).



Yazar Hakkında

  • @Dünya Dinleri

    @Dünya Dinleri

    Bırakın Fikirleriniz Özgür Kalsın ! https://www.alternatifforum.org

    Dunyadinleri.Com Yöneticisi