Jainizmin başlangıcıyla ilgili dokümanlar karmaşıklık ifade etmektedir. Mahavira’nın ölüm tarihi yani Nirvana’ya girişi M.Ö. 527-526 yıllarına tekabül etmektedir ki, geleneksel Jain takviminin başlangıç noktasını oluşturur; fakat bazı bilim adamları Mahavira’nın ölüm tarihini yaklaşık yüz yıl daha geç hesaplarlar (M.Ö. 427-426). Ne de olsa Jain topluluğu sadece Mahavira tarafından kurulmamıştır. Daha doğrusu, onun müntesipleri, 23. Tirthankara Parsva’nın takipçileri ile karışmışlar, yeniden yapılanmışlar ve reformlar bunu takip etmiştir. Onbeş emir eski kanunlara ilave edilmiştir. Günah çıkarma ve pişmanlık pratikleri, çıplaklık, dini yeminler etmek Mahavira’nın müntesipleri arasında tavsiye edilir olmuş, gerçi çıplaklık Parsva’nın müntesipleri üzerinde pek tesirli olmamıştır.1

Rahiplerin davranışlarındaki bazı farklılıklar kabul edilmekle beraber münakaşalar, M.Ö. IV. yüzyılın sonlarında bir artış göstermiştir. Rivayet edildiği üzere, bir kıtlık sonrası, çeşitli dini gruplar XI. âcarya (dinî lider) Bhadrabahu’nun başkanlığında güneye göç etmek zorunda kalmışlardır. Sonuçta M.S. 79 yılında Jainist cemaat iki ana mezhebe ayrıldı: Digambaralar “Hava giyinenler-Çıplaklar” ve Shvetambaralar “Beyaz giyinenler”. Bu bölünme ile birlikte doktrin her iki grup içinde belirginleşti. Ana doktrinlerdeki önemli kararlar Shvetambalar ve Digambaralar tarafından açıklanmıştır.2 Diğer taraftan epigrafik ve literatür kayıtları bu dini grupların (gana) hâlâ var olduğunu ispat etmektedir. Bu gruplar dal (sakha)’lara ve okul (kula)’lara tekrar bölünmüştür.3

Mahavira’nın cemaatinin dikkate değer organizasyonu, yoksul ve fakirler için sabit bir tesis ve müntesiplerinin devamlılığıyla ispat edilmiştir. Mahavira, rahip ve rahibeler topluluğunun idaresini, onbir baş havarisine veya ganadharalara emanet etmiştir. Bu onbir havarinin reisi Gautama Indrabhuti idi.4 Onun meslektaşı Sudharman’ın kendi öğrencisi Jambu’ya Mahavira’nın sözlerini ve telkinlerini öğrettiği söylenir. Böylece Shvetambaraların kutsal kitap külliyatı, dinî lider (âcarya)’lerin kesilmeyen bir silsilesiyle Shudharman’a kadar geri gider.5

Kutsal metinlerin tarihi, onları unutulmaktan koruma çabaları doğrultusunda daha da ileri götürülür. Bunun sonucu olarak Mahavira’dan yaklaşık iki asır sonra Pataliputra yani bugünkü Patna’da bir konsil toplanmıştır. Bu konsilde, Jain geleneklerinde en son Purvas olduğu ittifakla kabul edilen Bhadrabahu büyük bir rol oynamıştır. Diğer konsiller daha sonra Shvetambaralar tarafından toplanmıştır. Bunların en önemlisi olan ve Kathiawar’da-Gujarat’ta M.S. V. yüzyılın ikinci yarısında toplanan Valabhi Konsili’nde kapanışta kutsal metinlerin birçok el yazması çoğaltılarak, Jainist cemaate dağıtılmıştır. Mamafih, Digambaralar bu külliyatın güvenirliliğini inkar ederek, bunun yerine önceki kanonik tezlerin güvenirliğini kabul etmişlerdir.6

Mahavira’dan sonra Jainist cemaat Magadha (Bihar)’dan batıya ve güneye uzun bir kervan yoluyla göç etmişlerdir. Jainistler, sayısız yöneticinin yardımını ve teveccühünü gördüklerini açıklamışlardır. Her ne kadar mübalağa söz konusu ise de Jainler, Mahavira’nın çağdaşı Magadha Kralı Bimbisara ve sonra Bhadrabahu’yu takip ederek, Sravana Belgola Köyü’nü kuşbakışı gören tepelerden birinde ölümüne oruç tuttuğu söylenen Maurya İmparatoru Candragupta Maurya’yı da içeren prensler tarafından desteklenmişlerdir. M.S. V. yüzyılda Digambaralar Deccan’da özellikle de Karnataka’da etkili olmuşlardır. Ganga Rastrakuta ve diğer hükümdar sülalelerin yönetimi altında Jain kültürü şüphesiz gelişmiştir. Şimdi yok olmuş olan ve aralarında çok meşhur Yapaniya Mezhebi’nin de olduğu sayısız mezhepler kurulmuştur. Bununla birlikte M.S. X. Yüzyılda Vaisnavizm ve Saivizm, Tamil bölgesinde Jainizmi ezmiştir ve M.S. XII. yüzyılda ise onlar Karnataka’da olduğu gibi Jainizm üzerinde zafer kazanmışlardır. Shtevambaralara gelince; onlar özellikle Gujarat’ta başarılı olmuşlardır. Orada onların ünlü din âlimlerinden biri olan Hemacandra (1089-1172), Calukya Kralı Kumarapala (1144-1173)’ya hizmet etmiş ve krallık bünyesinde bazı Jain kurallarını uygulamıştır. Gerileme, onun ölümünden hemen sonra başlamış ve Müslümanların fethiyle hız kazanmıştır. Jainist faaliyetler, onun ölümüyle durmamıştır. Şimdiki Rajasthan’daki Abu Dağı üzerinde mükemmel mabedler inşa edilmiştir. Çeşitli reformist mezheplerin ortaya çıkması, Shvetambaraların canlılığını kanıtlamaktadır. Moğol Hükümdarı Ekber Şah (1555-1605) zamanında bile Jain doktrini başarılı olmuştur. Bu mezheplerden bazısı daha uzun ömürlü olmuştur. 1653 yılında kurulmuş olan Sthanakvasin ve 1761 yılında kurulmuş olan Terapanthine mezhepleri, heykellere ve mabed ibadetlerine olan güçlü muhalefetleriyle bilinirler ve şimdiki Anuvrata hareketi, Terapanthin rahip âcarya Sri-Tulsi tarafından 1949 yılında kurulmuştur.7

Jain topluluğu asla ilk ihtişamını kazanamamıştır. Jainler, günümüzde tamamen gözden kaybolmamıştır. Digambaralar; Maharashtra ve Karnataka’da ve Shvetambaralar Penjab, Rajasthan ve Gujarat’da varlıklarını sürdürmektedirler. Jainist iş adamları genellikle Hindistan’ın ana şehirlerinde ve aynı zamanda Hindistan’ın dışında birçok yerde aktif olarak faaliyetlerini yürütmektedirler.8

Kaynakça
1 - Colette Caillat, “Jainism”, The Encyclopedia of Religion (I-XVI), Editör: Mircea Eliade, New York, 1987, VII/507.
2 - Mircea Eliade, A History of Religious İdeas (I-III), From Gautama Buddha to the Triumph of Christianity, Translated: Willard R. Trask, Chicago, 1978, II/227; Geoffrey Parrinder, World Religions From Ancient History to The Present, New York, 1983, s. 243; Colette Caillat, “Jainism”, VII/507; Mehmet Aydın, Dinler Tarihine Giriş, Din Bilimleri Yayınları, Konya, 2002, II. Basım, s. 78; A. Hilmi Ömer Budda, Dinler Tarihi, Vakit Gazete-Matbaa Kütüphane, İstanbul, 1935, s. 124-125.
3 - Colette Caillat, “Jainism”, VII/507.
4 - Colette Caillat, “Jainism”, VII/507; Colette Caillat, “Mahavira”, The Encyclopedia of Religion (I-XVI), Editör: Mircea Eliade, New York, 1987, IX/129; Mircea Eliade-Ioan P. Couliano, Dinler Tarihi Sözlüğü,
Tercüme: Ali Erbaş, İnsan Yayınları, İstanbul, 1997, s. 74; Mehmet Aydın, Dinler Tarihine Giriş, s. 78.
5 - Colette Caillat, “Jainism”, VII/507.
6 - Colette Caillat, “Jainism”, VII/507; Mircea Eliade, A History of Religious Ideas (I-III), From Gautama Buddha to the Triumph of Christianity, II/227; S. Krishna Saksena, “Jainism”, Encyclopedia Britannica (I-XXIII), Editör: Warren E. Preece, Amerika, 1965, XII/846; Ekrem Sarıkçıoğlu, Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, Fakülte Kitabevi, Isparta, 2002, IV. Basım, s. 188.
7 - Colette Caillat, “Jainism”, The Encyclopedia of Religion (I-XVI), Editör: Mircea Eliade, New York, 1987, VII/507-508.
8 - Colette Caillat, “Jainism”, The Encyclopedia of Religion (I-XVI), Editör: Mircea Eliade, New York, 1987, VII/508.

Makalenin Yazarı ve Kaynakça Araştırmanı Galip ATASAĞUN Yrd. Doç. Dr., S.Ü.İlahiyat Fakültesi Dinler Tarihi Öğretim Üyesi