Nart kahramanlarını anlatan destan birçok Kuzey Kafkasya halklarında yaygın. Karaçay-Balkar efsanelerine göre Nartlar Altın Debet isimli Demircilik Tanrısı’nın oğulları cesur kahraman erler halkıdır. Nartlar dünyaya düzen vermek, canavarları yok etmek, insanları rahatsız eden bütün engelleri kaldırmak amacıyla Baş Tanrı Teyri tarafından yaratıldı. Bu yüzden Nartların asıl işi savaştır. Onlar canavar, başka halklar, bazen birbiriyle bile mücadele ederler.

Doğuştan er olan Nartlar evde oturmaktan sıkılır, kendini seferlerde savaşırken iyi hissederler.

Her Karaçay-Balkar soyunun kendi kahramanları vardır.

Nart destanının konuları birkaç ana gruba ayrılabilir. Birinci grup, Nartların güçlü ve çirkin dev Emegenler ve ejderhalar ile mücadelesi. İkincisi, savaşlar, muharebeler gibi gerçek tarihi olayların tasviri. Üçüncüsü, Nart kahramanının karı ya da sihirli eşyaları (şarkı söyleyen ağaç, altın kürk, kılıç v.b.) elde etmesi. Dördüncüsü, sürülerin kaçırılması yüzünden meydana gelen çatışmalar ya da öldürülen akrabanın intikamı. Beşincisi, kahramanların av, yol sırasında maceraları.

Balkar ve Karaçaylar Nartlar’ı kendi efsanevi ataları saydıkları için efsanelerde bu mitolojik kahramanlar gerçek insalara benzer şekilde tasvir edilir. Mesela, Nartların düğün ile ilgili adetleri Karaçay-Balkar geleneklerine benzer. Mesela, kahraman Alaugan arkadaşlarıyla beraber gelin almaya gelir, Emegenler ise onlar için ikram yemeklerini yaparlar.

Nartların cenaze töreninin de tasviri var. Kahramanın ölümünden geçen her dört yıl sonra onun mezarında at kurbanı kesilir, anma yemeği yenir, mezar etrafında ritüel danslar edilir ve Gökyüzü Tanrısı Teyri’ye dua edilir.

Misafirperverlik adeti Nartlar için kutsal önem taşıyor, misafirin isteği kanundur. Kahraman Nogayçik han Yerüzmek’e misafir geldiğinde ev sahibi onu ağırlar, ve misafirin gelme sebebini sadece bir yıl sonra sorar.

Bir Nart başkasından ne isterse istesin mutlaka yapmalı. Ta bu yüzden Altın Debet evlat edindiği küçük Yerüzmek’i çocuğu olamıyan çift Shurtuk ve karısı Aseney’e emanet eder.